Monografia prezentuje materiały z Mazur, tj. z terenu, którego granicę północną i zachodnią wyznacza linia łącząca miejscowości: Gołdap, Węgorzewo, Kętrzyn, Biskupiec, Pasym, Olsztynek, Ostródę, Dąbrówno i Działdowo, a południową i wschodnią zasięg monografii Mazowsza wydanej przez Kolberga. Tom składa się z dwóch części, z których pierwsza została przygotowana przez Kolberga w postaci gotowego do druku manuskryptu, zatytułowanego Mazury Pruskie. W drugiej natomiast publikowane są materiały znajdujące się w archiwum Kolberga, nie wykorzystane przez niego i takie, które otrzymał już po opracowaniu obecnej części pierwszej. Na tom złożyły się przede wszystkim rękopisy i publikacje obce. Kolberg był na Mazurach tylko raz, w r. 1875, i mimo usilnych starań z jego strony plon wyprawy okazał się znikomy. Również późniejsza korespondencja z pastorami i organistami nie przyniosła pożądanych efektów. Materiały opisowe znajdujące się w tomie (rozdział Kraj, Lud itd.) są cytatami lub zredagowanymi wypisami z prac W. Kętrzyńskiego, J.J. Ossowskiego, M. Toeppena, z wyjątkiem pewnych partii w rozdziale Język, które są rezultatem własnych spostrzeżeń Kolberga. Materiały folklorystyczne (ok. 660 tekstów pieśni z 89 melodiami w obu częściach) pochodzą z rękopisu G. Gizewiusza, ze zbioru rękopisów różnych autorów, przesłanych Kolbergowi wraz z własnymi zapisami przez W. Kętrzyńskiego, oraz stosunkowo nielicznych zapisów Kolberga. Kolberg potraktował rękopis Gizewiusza i zbiory rękopiśmienne Kętrzyńskiego jako tworzywo, które opracował dość dowolnie, dzieląc teksty, wykorzystując je we fragmentach lub kompilując teksty zaczerpnięte z różnych źródeł, łącząc je niejednokrotnie z własnymi zapisami nutowymi. Dopełnieniem materiałów publikowanych w tomie z rękopisów są opracowane współcześnie:Słownik wyrazów gwarowych, Słownik nazw miejscowych(uwzględniający oboczności i ewolucję nazw), Słownik biograficzny (osób związanych pobytem lub działalnością z Mazurami), ponadto spis źródeł z podaniem sposobu ich wykorzystania przez Kolberga oraz bibliografia i indeksy.