Szalona jest jedną z najwybitniejszych dzieł stworzonych przez Kraszewskiego. Tytułowa bohaterka jest młodą, wyemancypowaną kobietą XIX stulecia. Szokuje krótko obciętymi włosami, studiami na uniwersytecie, inteligencją i ciętym językiem. Ponadto przyciąga mężczyzn swoją nietypową urodą. Odważnie łamie typowe reguły zachowań i do końca pozostaje wierna swoim ideałom. Fabuła powieści oparta została na dość schematycznym zderzeniu dwóch obcych sobie światów. Zaściankowego, wychowanego w tradycji mieszkańca dworu szlacheckiego i właśnie szalonej dziewczyny, Zoni. Młody mężczyzna, Ewaryst Dorohub, traci głowę dla niezwykłej Zoni Raszkówny, choć na początku znajomości próbował ją nawracać na przyjęty społecznie sposób zachowania młodej damy. Ewaryst tak bardzo długo ukrywał swój romans z Zonią przed swoimi rodzicami. Wiedział, że nie zaakceptują oni nieślubnego związku z kobietą. Natomiast Zonia dla zasady odmawiała małżeństwa - wierzyła tylko w związki uczuć. Tłumaczyła Ewarystowi, że poświadczenie na piśmie niczego nie zmieni - jeśli przestanie go kochać, po prostu odejdzie. Zonia była świadomą siebie kobietą, która wie czego pragnie. Zanim jeszcze zakochała się w Ewaryście, umarło jej nieślubne dziecko. Zonia na każdym kroku była doświadczana przez życie, jednak każdemu nieszczęściu dzielnie stawiała czoło. Ostatecznie, z miłości do Ewarysta, widząc jak się on męczy w nieślubnym związku, że nie może wyzwolić się z wyrzutów sumienia w stosunku do swoich rodziców, postanowiła go opuścić. Wyjechała do Francji, gdzie wzięła udział w rewolucji. Uniknęła śmierci przez szczęśliwy zbieg okoliczności. Pozostała w Paryżu już na stałe i redagowała tam republikański dziennik. Wybrała życie już bez mężczyzny u swego boku. Zonia, kobieta samotna z wyboru, czuła się spełniona w życiu, ponieważ do końca pozostała sobą, choć świat uznał ją za szaloną.